De romaanse kathedraal van Gurk
De kathedraal van Gurk, in het Duits vaak aangeduid als de Dom zu Gurk, is een van de best bewaarde kerken in de romaanse bouwstijl van Oostenrijk. Ook was het eeuwenlang de hoofdkerk van Karinthië. Samen met het aangrenzende klooster en de mooie omgeving van het Gurktal vormt de kathedraal van Gurk een belangrijke toeristische trekpleister. In dit artikel vertel ik je meer.
De Dom van Gurk en het klooster, foto door Arcomonte26 (CC BY-SA 4.0)
Wat is er te doen en te zien?
Beginnend aan de buitenkant val meteen op dat de kathedraal van Gurk een romaanse kerk is. Deze bouwstijl was populair in het Europa van de 11e en 12e eeuw. De romaanse bouwstijl kenmerkt zich door kale muren en kleine ramen met ronde bogen. De kleine ramen waren noodzaak. De techniek voor grotere ramen waarbij de muren toch het gewicht van de kerk dragen bestond in die tijd namelijk nog niet.
De romaanse apsis van de kerk, foto door Johann Jaritz (CC BY-SA 3.0)
Zoals met de meeste kerken het geval, is de kathedraal van Gurk door de eeuwen wel een aantal malen in een andere bouwstijl hersteld. Het opvallendst zijn de barokke bekroningen van de twee 60 meter hoge torens. Deze werden tijdens een restauratie in de 17e eeuw toegevoegd. Ook niet romaans is de hoofdingang. Je ziet duidelijk dat de oorspronkelijke poort dichtgemetseld is en dat er drie spitse in plaats van ronde ramen zijn toegevoegd. Dit gebeurde in 1338, toen de gotische bouwstijl in opkomst was.
De poort met gotische ramen, foto door Reisender1701 (CC BY-SA 2.0)
Afgezien van deze kleinigheden is de kathedraal van Gurk een uitstekend voorbeeld van de romaanse bouwstijl. In heel Oostenrijk behoort het zelfs tot de best bewaard gebleven romaanse bouwwerken. Vooral de voorgevel, het lange middenschip en de apsis aan de achterzijde zijn prachtig om te zien. Boven het meest oostelijke venster bevindt zich nog een mooi reliëf van een leeuw in gevecht met een basilisk.
Het interieur van de kerk
Ook het interieur van de kerk is typisch romaans met af en toe een toevoeging uit een ander tijdperk. Meteen bij binnenkomst vallen bijvoorbeeld de fresco’s met Bijbelse taferelen op. Deze werden geschilderd rond 1340. In de kleine kapel tussen de beide torens in, vind je nog oudere fresco’s die ook uitstekend bewaard zijn. Het lange middenschip kent vervolgens kale muren, maar weer een prachtig versierd plafond uit de renaissance.
Fresco's oftewel wandschilderingen, foto door Johann Jaritz (CC BY-SA 4.0)
Het 16 meter hoge, 9 meter brede en ontzettend gedetailleerde altaar aan het einde van de kerk is een van de hoogtepunten. Het werd rond 1625 ontworpen door Michael Hönel, de beeldhouwer die tevens verantwoordelijk was voor de Lindwurmbrunnen in Klagenfurt. Het altaar bevat maar liefst 72 beelden en 82 engelenhoofden. De vergulding en de twee schilderijen in de zijaltaren zijn latere toevoegingen va de kunstenaar Johann Seitlinger.
Van de overige bezienswaardigheden is de piëta bij het kruisaltaar de moeite van het vermelden waard. Dit 18 ton zware loden beeld is het laatste werk van de Weense kunstenaar Georg Raphael Donner. Het werd in 1740 in de kerk geplaatst. De preekstoel die er naast staat is een ander voorbeeld van de barok.
Graftombe van de heilige Hemma, foto door Ursularegina (CC BY-SA 3.0)
De crypte van de kathedraal van Gurk is tenslotte een van de grootste van de Duitstalige landen. Deze ondergrondse ruimte meet 20 bij 20 meter en werd in 1174 voltooid. Bijzonder zijn de 100 zuilen die het gewelf dragen. In de crypte kun je de graftombe van de heilige Hemma van Gurk bekijken, over wie je hieronder meer leest onder het kopje geschiedenis. De beelden op het graf zijn van de Venetiaanse kunstenaar Antonio Corradini en werden in 1721 geplaatst.
Het voormalige klooster
Direct ten noorden van de kathedraal staat het voormalige klooster van Gurk. Dit gebouw verrees in de vroege 17e eeuw en is vrij sober van opzet. Wel kent het een mooie binnenplaats met een bogengalerij. Tegenwoordig wordt het voor meerdere doeleinden gebruikt.
Het hongerdoek in het klooster, foto door Reisender1701 (CC BY-SA 3.0)
Tegen betaling kun je in het klooster de Schatzkammer Gurk bekijken. Dit is een verzameling van belangrijke relikwieën die door de eeuwen heen verzameld zijn. Denk aan de Magdalenenscheibe uit 1170, wat het oudste gebrandschilderde glas van Oostenrijk is. Een houten kruis en de zegel van bisschop Roman I onder wie de kathedraal gebouwd werd zijn ook te bezichtigen. Van latere datum maar erg indrukwekkend is verder een enorm hongerdoek uit het begin van de 16e eeuw.
Sinds 2018 is in een deel van het voormalige klooster een hotel gevestigd. Hoewel de gangen de sfeer van de middeleeuwen uitstralen, zijn de kamers toch modern en comfortabel uitgerust. Wil je in het Gurktal overnachten, dan is dit hotel wat mij betreft een aanrader. Op deze pagina over het JUFA Hotel Stift Gurk op Booking.com kun je foto’s bekijken en de prijzen controleren.
Overige bezienswaardigheden
De Todesangst-Christi-Kapelle (rechts), foto door Johann Jaritz (CC BY-SA 3.0)
Ook rondom de kathedraal is er genoeg te zien. Denk dan aan het kerkhof met een aantal mooie en soms zeer oude graven. Het voorportaal langs de weg is een mooi gebouw dat in 1682 werd voltooid. Rondom de kathedraal, het klooster en de bijhorende tuin staat een muur met kleine torens met schietgaten. De muur was in het verleden overigens een stuk hoger. Aan de zuidzijde is de Todesangst-Christi-Kapelle uit 1275 onderdeel van de muur. In het verleden deed het dienst als ossuarium oftewel een opslagplaats voor beenderen.
Geschiedenis van de kathedraal
De geschiedenis van de kathedraal van Gurk gaat terug naar de 11e eeuw. De later heilig verklaarde Hemma had hier toen een nonnenklooster gevestigd. Net voor haar overlijden in 1045 kwam het omliggende gebied in handen van de machtige aartsbisschop van Salzburg. Hij besloot in Karinthië een bisdom te stichten met Gurk als hoofdzetel. Uiteraard hoorde hier een indrukwekkende kathedraal bij. Met de bouw werd een eeuw later in 1140 begonnen, onder bisschop Roman I.
Hoewel het vrouwenklooster van Hemma van Gurk weer werd afgebroken, werden haar stoffelijke resten wel naar de crypte van de nieuwe kathedraal overgebracht. Daar is haar graf tot op de dag van vandaag te bezichtigen. In de plaats van het vrouwenklooster verrees een klooster voor monniken. Een grote verandering vond plaats in de vroege 17e eeuw. De bisschop liet toen een nieuw klooster bouwen in de stijl van de renaissance. Ook het barokke altaar en de barokke torenspitsen werden in deze periode toegevoegd.
Een hurkende heilige Hemma, door een onbekende tekenaar uit de 14e eeuw die niet wist dat de kathedraal pas na de dood van Hemma werd gebouwd. Wat een sukkel!
Een laatste belangrijke gebeurtenis volgde in 1788. Het kleine Gurk was al vanaf de middeleeuwen een vreemde locatie voor de kathedraal. De Karinthische hoofdstad Klagenfurt 40 kilometer naar het zuiden was een veel grotere plaats. De zetel van het bisdom werd daarom in dit jaar naar Klagenfurt verplaatst. Het klooster bleef nog wel tot de 20e eeuw door monniken bewoond. Vandaag de dag is de kathedraal van Gurk een belangrijk religieus bedevaartsoord en een toeristische attractie.
Openingstijden en toegangsprijzen
De kathedraal van Gurk is zoals de meeste kerken gratis toegankelijk en is behalve met kerst en op nieuwjaarsdag elke dag geopend. Van maart tot oktober is dit van 9 tot 17 uur, van november tot februari van 10 tot 16 uur. Een bezichtiging van de schatkamer en de crypte zijn wel tegen betaling, evenals een rondleiding met een gids. Voor de prijzen en precieze informatie kun je het beste even de officiële website van de Dom zu Gurk bekijken.
Bereikbaarheid Dom van Gurk
Voor de bereikbaarheid van de kathedraal raad ik aan mijn pagina over Gurk te lezen. Eenmaal in Gurk kun je de kerk en het klooster niet missen. De twee hoge torens steken namelijk overal bovenuit. Langs de buitenmuren vind je voldoende gelegenheid te parkeren.
Wil je in Gurk overnachten, dan is mijn advies dit te doen in het klooster. De kamers zijn modern ingericht en niet al te duur. Kijk alvast naar deze pagina over het JUFA Hotel Stift Gurk op Booking.com voor de prijzen en beschikbaarheid.
Verder lezen?
Wil je weten wat er in de buurt van Gurk nog meer te doen is? Kijk dan ook eens naar mijn pagina over de deelstaat Karinthië.