Vorarlberg, een stukje Oostenrijk aan de Bodensee
Het kleine Vorarlberg is de meest westelijke Oostenrijkse deelstaat. Het ligt aan de rivier de Rijn en aan de Bodensee, maar kent ook sneeuwrijke en hoge Alpen. Dit maakt het een uitstekende bestemming voor een gevarieerde Oostenrijkse vakantie. Bovendien zijn uitstapjes naar Zwitserland, Duitsland en Liechtenstein zo gemaakt. Doordat Vorarlberg tenslotte minder toeristisch is, vind ik het een goed alternatief voor het aangrenzende Tirol.
Het dorpje Au in Vorarlberg, foto door Böhringer (CC BY-SA 2.5)
Benieuwd naar het aanbod van hotels en vakantiehuisjes in Vorarlberg? Bekijk dan deze pagina over Vorarlberg op Booking.com. Betalen doe je meestal pas na aankomst in je accommodatie.
Feiten en cijfers over Vorarlberg
Vorarlberg kent 378.490 inwoners, waarmee het op Burgenland in het zuidoosten van Oostenrijk na de minst bevolkte deelstaat is. Wat oppervlakte betreft heeft verder alleen Wenen minder vierkante kilometers dan de 2.601 km² van Vorarlberg. Ondanks dat het erg klein is, grens de deelstaat toch aan maar liefst drie verschillende landen, namelijk Duitsland, Zwitserland en Liechtenstein. In het oosten grenst het aan Tirol.
Het wapen van Vorarlberg dat je op de afbeelding hierboven ziet komt van de graven van Montfort. Deze adellijke familie bezat in de middeleeuwen veel van de kleine heerlijkheden die uiteindelijk Vorarlberg zouden vormen. Het bestaat uit een zilveren schild met daarop een rode gonfalon, oftewel een banier zoals deze ook nog altijd in de steden en dorpen van Italië gebruikt wordt. De ringen van de gonfalon kunnen aan de haken van een christelijk kruis bevestigd worden.
Ik heb op de kaart Vorarlberg met een rode lijn aangegeven. Je kunt de Bodensee (of het Bodenmeer) goed onderscheiden. Liechtenstein met de hoofdstad Vaduz ligt tussen Vorarlberg en de Rijn ingeklemd.
Wat is er te zien en te doen?
Doordat Vorarlberg een van de kleinste deelstaten van Oostenrijk is, laat het zich geografisch eenvoudig beschrijven. Ten eerste is er het brede dal van de rivier de Rijn die bij Bregenz in de Bodensee uitmondt. Dit is een laaggelegen gebied waar je bijna alle grote plaatsen vind. Ook kun je hier eenvoudig de grens oversteken naar Duitsland, Zwitserland en Liechtenstein.
Het mooie Bregenzerwald, foto door Stephan A. (CC BY-ND 2.0)
Dan is er in het noorden het Bregenzerwald. Dit is een bergachtig gebied met veel bossen dat overgaat in de Duitse Allgäu. Het is tevens waar het Großes Walsertal en het Kleinwalsertal liggen. Beide bieden een prachtig landschap met grillige bergen, kleine dorpen, weilanden en verspreid staande boerderijen en kapellen. De valleien werden in het verre verleden opengesteld voor inwoners van het Zwitserse Wallis. Kleinwalsertal is enkel vanaf Duitsland bereikbaar.
In het midden van Vorarlberg zijn het de Lechtaler Alpen met de imposante Rote Wand en de nog hogere Verwallgroep die het landschap bepalen. Deze bergketens liggen respectievelijk ten noorden en zuiden van de 1.793 meter hoge Arlbergpas die Vorarlberg met Tirol verbindt. Arlberg, waar de deelstaat zijn naam aan ontleent, is overigens de naam van de streek rond deze bergpas en niet zoals veel toeristen aannemen de naam van een specifieke berg.
Hoog in de bergen van de Silvretta, foto door Sabrina Ripke
In het zuiden van Vorarlberg vind je tenslotte de Rätikon en de Silvretta. In de Rätikon is de 2.645 meter hoge Zimba de populairste berg, doordat hij goed te beklimmen is en enigszins lijkt op de Matterhorn. De bergen van de Silvretta zijn nog indrukwekkender. Hier vind je veel pieken boven de drieduizend meter, gletsjers en kale rotsen waar het te koud is voor begroeiing. De hoogste piek die nog in Oostenrijk ligt is de 3.312 meter metende Piz Buin. Om de Silvretta te bereiken kun je de toeristische Silvretta-Hochalpenstraße volgen.
De belangrijkste steden van Vorarlberg
Vorarlberg kent vier steden en bestaat voor de rest uit kleinere dorpen. Ze liggen bijna allemaal in het dal van de Rijn en in de Walgau, de brede vallei van de rivier de Ill. Ik zal de vier steden hieronder kort voor je bespreken.
Bregenz aan de Bodensee gezien vanaf de Pfänder, foto Lothar Struckmeier (CC BY 2.0)
Bregenz aan de Bodensee is de hoofdstad van Vorarlberg. De stad telt 29.000 inwoners. In het centrum vind je een aantal mooie historische gebouwen, maar als je graag een schilderachtige stad wilt zien kun je beter Lindau aan de Duitse oever van het meer bezoeken. Toch is Bregenz een goed uitgangspunt om bijvoorbeeld het Bregenzerwald te bezoeken. De Pfänder, een 1.062 meter hoge en met een kabelbaan te bereiken berg buiten de stad, biedt je een mooi uitzicht.
Niet ver ten zuiden van Bregenz ligt Dornbirn. Met 47.000 inwoners is dit de grootste plaats van Vorarlberg. Doordat Dornbirn pas met de textielindustrie van de 19e eeuw een plaats van belang werd, is het vanuit toeristisch oogpunt minder interessant. Wel leuk is het grootste Rolls-Royce-Museum ter wereld met duizend historische wagens. Net enkele kilometers buiten Dornbirn vind je de Rappenlochschlucht, een diepe kloof goed voor een leuke wandeltocht.
Het middeleeuwse centrum van Feldkirch, foto door böhringer friedrich (CC BY-SA 2.5)
Feldkirch met 32.000 inwoners vind ik de mooiste stad van de deelstaat. Het heeft een goed bewaard middeleeuws centrum met stadspoorten, oude torens en een aangenaam marktplein. Je kunt in Feldkirch een oud kasteel bekijken, de Schattenburg, terwijl in de bossen iets buiten de stad nog de ruïnes van kasteel Tosters staan. Feldkirch is een goed uitgangspunt om Liechtenstein te bezoeken.
Bludenz in het brede dal de Walgau
De laatste grote plaats van Vorarlberg is Bludenz met 14.000 inwoners. Hoewel je hier oude stadspoorten en een historische bron aantreft, is het centrum minder mooi dan dat van Feldkirch. Wel heeft Bludenz een goede locatie. Het ligt waar drie toeristische dalen bij elkaar komen, namelijk de Walgau richting de Rijn, het Klostertal richting de Arlberg en de Montafon richting de Silvretta.
Activiteiten in de zomer
Tijdens de zomer is in Vorarlberg veel te doen. Vooral op het gebied van wandelen en bergbeklimmen biedt de deelstaat uitdaging. In alle grote bergketens vind je met bordjes gemarkeerde wandelroutes en als je avontuurlijk bent kun je in een van de berghutten overnachten. Voor professionele bergbeklimmers is de zware Arlberger Klettersteig een aanrader. Af en toe zul je een bergmeer of een stuwmeer tegenkomen. Zwemmen is mogelijk, maar denk er wel aan dat het water vaak koud is. De Bodensee is dan een betere optie.
De Silvretta-Hochalpenstraße, foto door Michael Bertulat (CC BY-ND 2.0)
Bekijk je de bergen liever vanuit de auto? Overweeg dan zeker de Silvretta-Hochalpenstraße die ik al eerder genoemd heb. Deze toeristische route brengt je tot een hoogte van 2.032 meter. Onderweg zijn er voldoende mogelijkheden te stoppen voor korte wandelingen, bijvoorbeeld rond de Silvrettastausee op het hoogste punt. Denk er wel aan dat de weg enkel in de zomer open is en dat je €18 tol moet betalen. Aan het andere uiteinde ligt Galtür in Tirol.
De historische Bregenzerwaldbahn, foto door Dr. Eugen Lehle (CC BY-SA 2.5)
In de hoofdstad Bregenz is er verder heel wat op cultureel gebied te beleven. Zo zijn er de Bregenzer Festspiele aan de oever van de Bodensee met toneel, muziek en andere opvoeringen. Hoewel minder bekend dan de Salzburger Festspiele zijn de voorstellingen de moeite van het bezoeken waard. Om het aangrenzende Bregenzerwald te bereiken kan ik je aanraden de Bregenzerwaldbahn te nemen, een historische spoorbaan. Ook interessant is de Käsestraße Bregenzerwald, een toeristische route die in staat stelt grote en eeuwenoude kaaskelders te bezoeken. Proeven van de plaatselijke kaas is natuurlijk ook mogelijk!
Vorarlberg is tenslotte geschikt om te fietsen. Zo is er de 296 kilometer lange Bodensee-Radweg, hoewel je natuurlijk ook slechts een deel naar bijvoorbeeld de Duitse stad Lindau kunt fietsen. Langs de Rijn lopen meer fietspaden, terwijl je hoger in de bergen routes hebt om te mountainbiken.
Activiteiten in de winter
In de winter is Vorarlberg een waar wintersportparadijs. Dit komt vooral omdat het dankzij de westenwinden en de ligging aan de Bodensee de sneeuwrijkste deelstaat van Oostenrijk is. Skiën, snowboarden, langlaufen, freeriding, sneeuwschoenlopen en ook sleerijden met husky’s is allemaal mogelijk.
Lech in de winter met een dik pak sneeuw, foto door Florian Lindner (CC BY 2.5)
De grootste wintersportgebieden liggen in het Arlberggebied op de grens met Tirol. Lech en Zürs zijn de bekendste plaatsen aan de Vorarlbergse kant, terwijl St. Anton de grootste Tiroolse plaats is. In het Bregenzerwald heb je Damüls en Warth-Schröcken. Dit zijn kleinere plaatsen zonder veel nachtleven, maar wel is de sneeuw van uitstekende kwaliteit. Bovendien beginnen de pistes hier meteen bij de hotels en vakantiehuisjes zelf. Een ander familievriendelijk skigebied is het Brandnertal te zuiden van Bludenz. Ook de moeite waard is de Montafon, het dal naar de Silvretta dat honderden kilometers aan pistes kent.
Geschiedenis van Vorarlberg
Tijdens de middeleeuwen bestond Vorarlberg uit enkele kleine, onafhankelijke gebieden. Vanaf de 15e eeuw kwamen ze stuk voor stuk door overerving in handen van de Habsburgers. Dit waren de heersers van het aartshertogdom Oostenrijk, dat in die tijd bestond uit de huidige deelstaten Opper- en Neder-Oostenrijk. Ook hadden de Habsburgers veel gebieden in het zuiden van wat nu Baden-Württemberg is in bezit. Vorarlberg vormde samen met Tirol een brug om deze bezittingen met Oostenrijk te verbinden.
Bregenz aan de oever van de Bodensee in 1643
Na de oorlogen van Napoleon verloren de Habsburgers hun bezittingen in Duitsland en werd Vorarlberg bij Tirol gevoegd. De inwoners vonden dit maar niets. Cultureel hadden ze weinig overeenkomsten met de Oostenrijkers. Zo spraken ze net als de Zwitsers Alemannisch, terwijl de Oostenrijkers en Tirolers juist Beiers spraken. Bij het uiteenvallen van het Habsburgse Rijk in 1918, koos Vorarlberg tijdens een volksraadpleging dan ook voor aansluiting bij Zwitserland. Doordat de Franse en Italiaanse kantons van Zwitserland tegen waren ging dit plan niet door. Vorarlberg bleef bij Oostenrijk, maar wel werd het een van Tirol onafhankelijke deelstaat binnen de nieuwe republiek.
Klimaat van Vorarlberg
Doordat Vorarlberg aan de Bodensee ligt, kent het een mild klimaat. In de winter liggen de temperaturen in Bregenz en Dornbirn hierdoor wat hoger, terwijl de zomers juist frisser zijn dan andere delen van Oostenrijk. Ook betekent het dat westenwinden meer neerslag met zich mee brengen. Dit vertaalt zich naar veel sneeuw in de winter en regelmatige onweersbuien tijdens de warme maanden van het jaar. Een ander kenmerk van het klimaat van Vorarlberg is de dichte mist die tijdens het najaar en in de winter boven de Bodensee kan ontstaan.
Hierboven zie je de klimaatgrafiek van Bregenz. Hoger de bergen in liggen de temperaturen nog lager, vooral in de winter. Zo komt het in de belangrijke wintersportgebieden in januari en februari overdag nauwelijks boven nul uit.
Bereikbaarheid Vorarlberg
De A14 in Vorarlberg, foto door Böhringer (CC BY-SA 2.5)
Vorarlberg is de Oostenrijkse deelstaat die het dichtst bij Nederland en België ligt. Houd rekening met een autorit van 8 uur vanaf Utrecht. De Duitse A7 en vervolgens bij Memmingen de A96 naar de Bodensee is de meest voor de hand liggende route. Je kunt daarna de 7 kilometer lange Pfändertunnel naar Bregenz nemen. Eenmaal in Vorarlberg verbindt de A14 de belangrijkste plaatsen met elkaar. Denk eraan dat een Autobahnvignet verplicht is in Oostenrijk.
Met de trein
Wil je een treinreis naar of binnen Oostenrijk boeken? Dan kan dit via via de website van NS International. Reserveer ruim van tevoren voor flinke kortingen. Naar Wenen en Innsbruck kun je de nachttrein nemen.
Lijkt een reis met de trein je wel wat? Dan kun je gebruik maken van de snelle Duitse hogesnelheidstreinen, maar inclusief overstappen in Frankfurt en Ulm zal de reisduur dan alsnog 8 uur bedragen tot aan Bregenz. Ik zet in mijn artikel over de trein naar Vorarlberg de mogelijkheden voor je op een rij. Voor de trein binnen de deelstaat kun je gebruik maken van de regionale trein. Deze stopt in de steden en alle grotere dorpen in het dal van de Rijn en in de Walgau, vanaf waar de trein verder gaat tot aan Innsbruck.
Met het vliegtuig
Wist je dat je via Booking.com de goedkoopste vlucht naar Oostenrijk boekt? Deze grootste reserveringssite van Europa zet alle vluchten naast elkaar. Kijk hier voor het boeken van een vlucht op Booking.com.
Zoek je een huurauto om na aankomst Oostenrijk te verkennen? Via Booking.com regel je snel een huurauto in Oostenrijk. Alle aanbieders worden eenvoudig met elkaar vergeleken voor de laagste prijs.
Vorarlberg beschikt niet over een internationale luchthaven. Je moet uitwijken naar Friedrichshafen, Zürich of Innsbruck. Het vliegveld van Friedrichshafen is bereikbaar vanaf Düsseldorf en Keulen, terwijl Zürich en Innsbruck rechtstreekse verbindingen met Nederland en België kennen. Voor meer informatie kun je mijn artikel over vliegen naar Vorarlberg bekijken. Ik bespreek in dat artikel alle mogelijkheden, inclusief hoe je vanaf het vliegveld in Vorarlberg komt.
Het vliegveld van Friedrichshafen ligt niet ver weg, foto door Aero Icarus (CC BY-SA 2.0)
Accommodaties in Vorarlberg
Hotels en vakantiehuisjes zijn de twee populairste vormen van accommodatie in Vorarlberg. Hotels vind je in de steden en wintersportoorden, vaak op de betere locaties, terwijl je op het platteland de keuze hebt uit veel vakantiehuisjes. Wil je zelf koken of genieten van rust, dan raad ik een vakantiehuisje aan.
Om het aanbod, beschikbaarheid en de prijzen te controleren kun je het beste gebruik maken van Booking.com. Dit Nederlandse bedrijf is verreweg de grootste reserveringssite van Europa. Doordat ze zo groot zijn, weten ze de laagste prijzen voor je te regelen. Vaak betaal je ook pas na aankomst in je accommodatie. Bekijk hier de pagina over Vorarlberg op Booking.com.
Verder lezen
Er zijn een aantal plaatsen in Vorarlberg met een eigen pagina op deze site. Per plaats vertel ik je meer over de bezienswaardigheden en leuke activiteiten. Algemene artikelen over Vorarlberg verschijnen ook in de lijst hieronder.
- Bludenz, waar drie grote valleien samenkomen
- Bregenz, een leuke haven aan de Bodensee
- De Montafon, de zuidelijkste vallei van Vorarlberg
- De Montafonerbahn, een leuke Oostenrijkse spoorlijn
- Feldkirch, een middeleeuwse stad in Vorarlberg
- Gargellen, het hoogste dorp van de Montafon
- Gaschurn, wandelen en skiën in de Montafon
- Met de trein naar Vorarlberg
- Partenen, het laatste dorp van de Montafon
- Sankt Gallenkirch, wintersportoord in de Montafon
- Schruns, de “hoofdstad” van de Montafon
- Silbertal, een schilderachtig dorp in de Verwall
- Tschagguns, midden tussen de Oostenrijkse Alpen
- Vandans, een dorp tussen de Ill en de Rätikon
- Vliegen naar Vorarlberg